Yazının İçeriği
Yeni Yıl Hedefleri ve Yeni Yıla Sokratik Bir Bakış İle Girmek
Yeni yıl, genellikle insanların geçmişin muhasebesini yaptığı, daha başarılı ve mutlu olmak için yeni hedefler belirlediği bir eşik noktadır. Bu noktada, Sokratik felsefeler (Stoacılık, Aristoculuk, Kinik Felsefe vs.) bize, yeni yıl hedefleri ve bu hedefleri belirleme sürecinde, ayrıca yeni alışkanlıklar edinmek için izlenecek yol ve yöntemlerde eşsiz bir rehber olabilir.
Peki neden yeni yıl kararları alıyoruz?
Yeni yıl yeni umutlar, yeni başlangıçlar demek. Değiştirmek istediğimiz alışkanlıklarımızı yeni bir başlangıcı temsil eden bu günde, hızlıca değiştirmeye koyuluyor; her şey değişsin, daha güzele evrilsin istiyoruz.
Sigarayı bırakmayı, daha sağlıklı beslenmeyi, finansal durumumuzu iyileştirmeyi, aileye daha fazla zaman ayırmayı arzuluyoruz.
Ancak edinilmiş alışkanlıkları tekrarlamak kolay iken yeni alışkanlık kazanmak oldukça meşakkatlidir. Bu nedenle bu kararları alanların hemen hemen hepsi daha bir hafta olmadan pes ediyor. Gelecek yıllarda da aynı süreci yaşamak çoğu insan için kaçınılmaz bir son oluyor.
Yeni Yıl Hedeflerinde Neden Başarısız Oluruz?
Kökleşmiş alışkanlıkları değiştirmenin zor olması bir yana yaptığımız iki yanlış var:
Birinci yanlış: Süreç yerine sonuca odaklanırız. Sonuç varmak istediğimiz yerdir; süreç ise o yere varmak için yaptıklarımızdır.
Süreç duygu, düşünce ve yargılarımızın değişimini de kapsar. Sonuçlara odaklanmak şiddetli bir arzu neticesinde olurken, sürece odaklanmak arzunun ötesinde rasyonel düşünceyi, iradeyi ve köklü değişimi içerir.
İkinci yanlış ise: Alışkanlıkları değiştirmek için yanlış hedefler seçeriz. İçsel hedeflerden ziyade dışsal hedeflere ve popüler değişim rüzgarlarına yöneliriz.
Sokratik Hedef Belirleme Nasıl Olmalı?
Hedefler sayısal olmamalıdır ve sonuça değil, sürece odaklanmalısınız. Hedef koymak sonuca ulaştırmaz; iyi bir sistem sonuca ulaştırır.
Şöyle düşünün: Araba kullanıyorsunuz ve kırmızı ışık yandı. Yapmanız gereken ışıkta bir değişim olup olmadığına bakarken, dikkatinizi çevrenizdeki diğer araçlara vermek; aynı zamanda vites küçülterek frene basmaktır. Diğer bir deyişle ışık sizi istikamette tutarken dikkatinizin çoğu yapmanız gereken eylemlerdedir.
Hedefleri noktası noktasına gerçekleştirmek için değil, sizi süreçte tutması için belirlemelisiniz. Ulaşmak istediğiniz hedefe ulaşamasanız bile süreç boyunca çok şey kazanmış olabilirsiniz. Bu siz öyle olduğuna inanmadığınız sürece bir başarısızlık değildir.
Kısa süreli hedefler insanı rekabetçi; uzun erimli hedefler savaşçı yapar. Sigarayı bırakmak yanlış hedeftir.
Doğru hedef: Sigarayı bırakarak sağlıklı bir yaşamın keyfini sürmek veya sigara içmeyen bir insana dönüşmektir. Hedef bir kitap okumak değil, okuyan birine dönüşmektir.
Rekabetçi hedefler değil, gelişimimize katkı sağlayan hedefler seçilmelidir.
William B. Irvine “Güzel Yaşam Kılavuzu” adlı kitabında bununla ilgili güzel bir örnek anlatır. Bir tenis maçında sizden daha iyi oynayan biriyle karşılaşıyorsunuz. Hedefiniz rakibinizi yenmek değil, elinizden gelenin en iyisini yaparak kendinizi geliştirmek olmalıdır. Böylece yenilseniz dahi iç huzurunuzu ve neşenizi koruyabilirsiniz.
Hedefler doğanıza uygun, rasyonel, adil ve gerçekçi olmalıdır.
Yeni Yıl Hedefleri Listesi
Şunu unutmamak önemlidir: Esas hedef; Aristoteles’nun belirttiği gibi “Mutluluğa ya da iyi yaşama ulaşmak”tır. Aristoteles iyi yaşama ulaşmanın kendi içinde nihai bir amaç olduğunu, başka herhangi bir şey ya da gizli bir amaç için değil, kendi uğruna aradığımız bir amaç olduğunu söyler. Burada verdiğimiz hedefler listesi bizi mutluluğa ya da iyi yaşama götürecek (bir nebze de olsa) ara hedefler veya araçlardır.
“Mutluluk”, der Aristoteles, “herkesin aradığı şeydir. Hiç kimse kendisine mutluluk isteyip istemediği sorulduğunda; hayır, onun yerine mutsuzluk istiyorum demez”.
Ayrıca yeni yıl hedefleri listemdeki hedeflere veya kendi belirlediğiniz yeni yıl hedeflerine ulaşmak istiyorsanız eski alışkanlıklarınızı yeni alışkanlıklarla değiştirmelisiniz. Bu konuda James Clear’in “Atomik Alışkanlıklar” kitabı bana yardımcı olduğu gibi size de yardımcı olabilir. İşte benim listem:
1
Daha Sağlıklı Olmak İçin Yeni Alışkanlıklar Geliştirin.
Sağlıklı beslenme alışkanlıkları geliştirin. Her gün bol sebze ve meyve tüketin. Mavi Bölgelerde (Blue Zones) yaşayan insanların alışkanlıklarını örnek alın, onlar gibi bitkisel beslenmeyi benimseyin. Filozof Rufus’un “Beslenmenin amacının fiziksel zevk değil, sağlık ve sıhhat olması gerektiği” sözlerini rehber edinin.
Beslenmenin yanında düzenli egzersiz (yürüyüş), kaliteli uyku ve sosyal ilişkilerle ilgili yeni alışkanlıklar da edinin. Bunların sadece fiziksel değil, zihinsel açıdan da bir çok faydasının olduğunu gösteren bilimsel araştırmalar vardır.
2
Doğada Daha Fazla Zaman Geçirin.
Daha fazla doğayla temas edin. Dağ yürüyüşleri, doğa fotoğrafçılığı, ormanda gezinti vs… Doğayla etkileşim stresinizi azaltacak, dinginliğinizi artıracaktır.
Doğayla temas ettiğimiz zaman duygudurumlarımızı dengeleme kapasitemizin arttığı ve bilişsel odağımızın güçlendiği çeşitli araştırmalarla kanıtlanmıştır. Aynı araştırmalar kentsel alanlarda bu iyileşmelerin görünmediğine dikkat çekmektedir.
Ormanda yürüyüş yapmak nabzı yavaşlatır, dinçliği artırır; yorgunluğu, kaygıyı ve kafa karışıklığını azalttır.
3
İyi Bir Okura Dönüşün.
İyi bir okur olmayı hedefleyin. Nasıl okunması gerektiğini öğrenin. Bu hedefe ulaşmak için her önünüze çıkan kitap ya da makaleyi okumakla yetinemezsiniz. Eğer okuduklarınız kapasitenizi aşmayan kitaplarsa, bu sizi ileri götürmeyecektir. Sizi aşan kitaplar zihninizi zorlayacaktır ve zihninizi zorlamadıkça öğrenemezsiniz.
Zamanınızı kalitesiz kitaplarla boşa harcamayın. Seneca “Denenmiş yazarları dönüp dönüp okumamızı” önerir. Eğer felsefe ile ilgiliyseniz Seneca’yı, Epiktetos’u ve Marcus Aurelius’u okuyun.
4
Hayatı Sorgulayın.
Sorgulamaya, nasıl yaşamanız gerektiği sorusuyla başlayın. Bunun için yaptıklarınızdan dersler çıkarın. Aynı hatayı iki defa yapma yanlışına düşmeyin. Sokrates’in dediği gibi “Sorgulanmayan bir hayat yaşamaya değmez.”
Ancak William James bize hatırlatır: “Bir çok insan düşündüğünü (sorguladığını) zannettiği sırada sadece ön yargılarını yeniden düzenlemektedir.” Bunun önüne geçmek için sorgulamalarınızda “onaylama önyargısı” (inanmak istediğimizleri onaylayan kanıtları arama eğilimi)’na kapılmadan gerçeğe ulaşacak şekilde hareket edin.
5
Mümkün Olan Her Zaman Özgürlüğü Seçin.
Teknolojik aletlerin kullanımını akıllıca planlayın. Günlük yaşantınıza teknolojinin aşırı girmesi sosyal bağların zayıflamasına ve anlam kaybına sebep olmaktadır. Saatlerce aynı odada hiç konuşmadan televizyon seyreden veya ellerinde telefon sosyal medyada dolaşan bir aileyi hayal edin. Bu sıradan bir örnektir.
Yaşamlarınızı iyileştiren her cihaz ve eşyayla birlikte yaşamlarınızdaki gelişmelerin öznesi olma şansını kaybeder ve onların kölesi olursunuz. İşte bu esaretten mümkün olduğunca kurtulup özgürleşmeyi seçin.
6
Sade ve Basit Yaşayın.
Diyojen kadar olmasa bile sade ve basit yaşamı tercih etmek; azla tatmin olmak yaşamın kontrolünü ele geçirmek ve insan olmanın sorumluluğunu yüklenmek demektir. Sade ve basit yaşamın yanında ihtiyaçlarınızı yerel kaynaktan karşılamayı da alışkanlık haline getirin.
Bu tarz yaşam dış nesnelere bağımlılığınızı azaltırken aynı zamanda nakliye, üretim ve kullanımdan kaynaklanan karbon ayak izinizi de azaltarak gezegenimizi korur.
Seneca’nın dediği gibi “Çok az şeyi olan değil, hep daha çoğunu isteyen fakirdir”.
7
Adaletli Olun.
Duygularınızı temel alarak sadece kendi menfaatinizi gözetmekten sakının. Immanuel Kant’ın "başkalarının sana yapmasını istemediklerini sen de başkalarına yapma" ahlak anlayışı iyi bir kılavuz olabilir.
Üzerinize düşen toplumsal görevleri yerli yerince yapın; herkese ve her şeye hak ettiği şekilde davranın. Adil bir insan kendisiyle barışık olan ve tutarlı bir kişidir. Bu vasfa, başkalarına adil davranarak sosyal adaleti sağlamaya yönelik bilinçli çalışmayla ulaşılır.
8
Ölçülü Olun.
Arzularınızı ve ruhunuzu yönetmeyi öğrenin. Ölçülü davranmak bir şeyi berbat etmeden, pahalıya mal etmeden ve sonrasında pişman olmadan keyfini çıkarmanın yoludur. Seneca’ya göre “Ölçülülük arzularımızı dizginler. Arzuların en makul birimi, ne kadar almak istediğin değil, ne kadar alman gerektiğidir ve bunu da en iyi ölçülülük bilir.”
Birçok insan arzularını ve zevklerini kontrol edemedikleri için yaşamlarını cehenneme çevirirler. Bu hedef öncelikle kendi zevkleriniz, acılarınız ve arzularınız söz konusu olduğunda kendinizi disipline etmeyi öğrenmekle ilgilidir.
9
Size Bağlı Olmayanları Kontrol Etmeye Çalışmaktan Vazgeçin.
Kontrolünüz ötesindeki şeyler hakkında kaygılanmaktan veya onların canınızı sıkmasına izin vermekten vazgeçin. Siz sadece yargılarınızı ve düşüncelerinizi kontrol edebilirsiniz. Bunların dışındaki unsurların üzerinde ya kısmi kontrolünüz vardır ya da hiç kontrolünüz yoktur.
Aynı zamanda olayların kontrolünüzden çıktığı duygusundan da kurtulun. Olanın olması gerektiği için olduğunu kabullenin. Epiktetos’un bu Stoacı tekniği huzurun anahtarıdır: Kontrolünüzün ötesinde bir şeye bağlanma, mutluluğunuzu bağlandığınız nesneye bağımlı hale getirir.
10
Başınıza Gelenleri Kişisel Algılamayın.
Size karşı yapılanlar sevimsizse, bunu kişisel olarak alma eğiliminden kurtulun. Maruz kaldığınız kaba bir davranış veya eleştiri, sizden değil, yapanın çok derinlerinde var olan kırgınlık ve acılardan kaynaklanır. Eğer olaylara bu açıdan bakarsanız sinirlenmez, güler geçersiniz.
Eğer size karşı yapılanı kişisel algılarsanız, yapılan şeye katıldığınızı ve onayladığınızı beyan etmiş olursunuz. Kişisel algılama sizi tuzağa düşürür ve zayıflatır; bu tuzağa düşmeyecek şekilde alışkanlık geliştirmek ise sizi güçlü ve sarsılmaz kılar.
11
Güne Başlamadan Hazırlık Yapın.
Gününüzü planlama alışkanlığı edinin. Her sabah evden çıkmadan gününüzün zihinsel provasını yapın. Bu provada yapılması gerekenler kadar yapılmaması gerekenlere de yer verin.
Hayatta bizi en çok etkileyen şeyler hiç beklemediğimiz zamanlarda meydana gelen istenmeyen olaylardır. Bu nedenle bizim için hiçbir şey beklenmedik olmamalıdır. Olabilecekleri önceden düşünmeli ve sadece ne olduğunu değil, ne olabileceğini de tahayyül etmelisiniz. İstenmeyen olaylarla baş etme, dayanıklılık ve doğru düşünme yeteneğinizi arttırır.
12
İyi ve Sağlam Dostluklar Kurun.
Güzel ve vefalı dostluklar kurun. Zor günlerinizde sığınacağınız güzel dostlar edinin. Anlamlı dostluklar kurmadan mutlu bir hayat sürmek mümkün değildir.
Aristoteles için en derin arkadaşlık düzeyi, kişilerin birbirlerinin karakterinde gördükleri hayranlık uyandıran özelliklere dayanır. Bu karakter arkadaşlığı içsel hayatınızı biriyle paylaşmayı içerir.
İyi dostluklar dünyamızı ve karakterimizi güzelleştirir; kötü dostluklar bizi zehirler. Jim Rohn’un dediği gibi “Birlikte en çok zaman geçirdiğimiz beş kişinin ortalamasıyız.” Bu yüzden dostlarımızı iyi seçmeliyiz.
13
Varsayımda Bulunmayın.
Varsayımda bulunmak yerine sorular sorma alışkanlığı edinin. İnsanlar bilgi boşluklarını varsayımlarda bulunarak doldururlar. Bu da yanlış anlamalara sebep olur.
İlişkide varsayımlar kavgalarınızın, huzursuzluklarınızın, sevdiğinizi ve değer verdiğinizi iddia ettiğimiz kişileri yanlış anlamanızın sebebidir.
Varsayımsız bir iletişim açık ve nettir, duygusal zehirden arınmıştır.
14
Yaşamın Kısalığının ve Sonluluğunun Farkına Varın.
Hayatınızı ertelemeden dolu dolu ve kendinizi gerçekleştirerek yaşamayı hedefleyin. Seneca “Her günü bir ömürmüş gibi yaşamayı hedeflemeyi” tavsiye eder. Ancak gelecek günlerden emin olmanın verdiği tembellik yaşamı devamlı ertelememize neden olur. Sonsuza kadar yaşayacağımız yanılsaması tutkularımızı öldürür.
Marcel Proust’un dediği gibi “Bugünü yaşamayı sevmek için felaket haberlerine gereksinim duymamalıyız. İnsan olduğumuzu ve ölümle her an yüz yüze olduğumuzu bilmek yeterli olmalı bunu becermek için.”
15
Tüm Acı ve Terslikleri Kucaklayın.
Yaşamı tüm güzellik ve acılarıyla kabul edin. Kötü şeyler olduğunda genellikle takınabileceğimiz iki tutum vardır. Birincisi, şikayet etmek ve acının kaynağından uzaklaşmaya çalışmak; ikincisi, olup bitene yalnızca tahammül etmekle kalmayıp, olanı olduğu gibi kabul etmek ve hatta sevmek (amor fati)’tir.
Sizin hedefiniz öğrenme ve güçlenme fırsatı olarak bunları kabullenmek, hatta kucaklamak olmalıdır. Böylece yaşamı onaylamış, tüm olasılıkları kabul etmiş olursunuz. (Filozof Nietzsche okunmalı)
16
Günlük Tutun.
Roma İmparatoru Marcus Aurelius’u örnek alın ve günlük tutma alışkanlığı edinin. Ancak günlük tutmayı sadece başınızdan geçenleri veya düşüncelerinizi kaleme almak olarak anlamayın. Günlüğünüzü, ulaşmak istediğiniz hedeflerle değiştirmek veya yeni edinmek istediğiniz alışkanlıklar açısından, gün içindeki davranış ve eylemlerinizi irdeleyecek ve yapılan yanlışları tespit edebilecek şekilde yapılandırmalısınız.
Yaptıklarınızın doğru olup olmadığını, hangi alışkanlıkları değiştirmeniz veya düzeltmeniz gerektiğini, kendinizi nasıl geliştirebileceğinizi kendinize sormalısınız.
Yeni Yıl Size Mutluluk Getirsin…
Sokratik yeni yıl hedefleri listesi, yeni yıl hedeflerini sadece bir listeye indirgemekten ziyade, hayatınızı yeni anlamlar katacak bir yaşam tarzına dönüştürmeyi teklif ediyor. Seneca’ya göre, insanın dolu dolu yaşamasına olanak sağlayan hayatın uzunluğu değil niteliğidir. Bu liste ile sizinde hayatınızın niteliğinin iyileşmesi ve daha anlamlı hale gelmesi mümkün.
Yeni yılda, Sokratik öğretileri rehber alarak daha bilinçli, erdemli ve tatmin edici bir yaşam sürebilirsiniz. Unutmayın, aslında önemli olan sonuç değil; sürecin kendisidir.
Güzel be dolu bir yazı olmuş. 👏🏻👏🏻