"Go! Eko-Diktatörlük" Özeti

Dick C. Fleck’in Go! Eko-Diktatörlük romanı, daha ilk satırlarında okuru sarsan güçlü bir metafor kullanıyor: “Biz insanlar idrarımızı asırlar boyunca oturma odamıza boşalttık. Ama yaşam tarzımızı sorgulamak yerine, halının sıvıyı emme gücünü tartışmayı tercih ettik. Ancak şimdi, halının emme kapasitesinin tükenmesiyle birlikte yavaş yavaş uyanmaya başlıyoruz.”

Bu benzetmede halı, doğayı temsil eder. Yüzyıllar boyunca insanlık, doğayı sınırsız bir kaynak gibi görmüş, denizlere, ormanlara, havaya ve toprağa zarar vermiştir. Ancak sorunları kökünden çözmek yerine, yalnızca geçici çözümlerle idare etmeyi seçmiştir.

Doğa ise sabırla insanlığın kirini emmiş, fakat bir noktadan sonra artık bu yükü taşıyamaz hale gelmiştir. Bugün iklim değişikliği, ekosistemlerin çöküşü, kitlesel yok oluşlar ve küresel göç krizleri bu tükenmişliğin bir sonucudur.

Fleck’in romanı, gelecekte kaçınılmaz olan büyük ekolojik çöküşten sonra, insanlığın kendini bulacağı, doğayı korumak adına bireysel özgürlüklerin tamamen yok edildiği, baskıcı bir Eko-Diktatörlük rejimini resmeder.

Roman, birçok edebiyat eleştirmeni tarafından George Orwell’in 1984’ü ve Aldous Huxley’in Cesur Yeni Dünya’sıyla aynı kategoriye konur. Bunun nedeni açıktır: üç roman da insanlığın özgürlüklerini kaybettiği, baskıcı sistemler tarafından yönetildiği karanlık gelecek senaryolarını anlatır.

• 1984’te birey, totaliter bir devletin gölgesinde yaşar. Amaç politik iktidarı korumaktır.

• Cesur Yeni Dünya’da toplum, hazlarla uyuşturulmuştur. Amaç sahte mutluluğu sürdürmektir.

• Go! Eko-Diktatörlük’te ise özgürlükler, çevre krizini çözme bahanesiyle kısıtlanır. Amaç doğayı kurtarmak gibi görünse de, aslında bireyi tamamen kontrol etmektir.

Fleck, böylece distopya edebiyatında yeni bir damar açar. Bu ekolojik distopyadır. Bu tür, çevre krizinin çözümü adına kurulan, ama aslında insanı baskı altına alan rejimlerin eleştirisidir.

Bu açıdan bakıldığında, roman yalnızca bir kurgu değil, aynı zamanda geleceğe dair bir uyarıdır. Çünkü bugün bile birçok tartışmada, “Gezegenimizi kurtarmak için özgürlüklerimizden ne kadarını feda etmeye hazırız?” sorusuyla sık sık karşılaşırız.

Roman, dünyanın ekolojik felaketin eşiğine geldiği bir gelecekte geçer. İnsan faaliyetlerinin sonuçları artık geri döndürülemez hale gelmiştir. Fleck bu tabloyu neredeyse “mahşer günü” şekilde çizer:

• -İki milyar insan açlık, kuraklık, salgın ve ekolojik çöküş nedeniyle hayatını kaybetmiştir.

• -Hayvanların yüzde 70’i, bitkilerin yüzde 80’i yok olmuştur.

• -Tropik ormanların yalnızca yüzde 5’i ayakta kalabilmiştir.

• -Akdeniz, tam anlamıyla bir “lağım çukuru” haline gelmiştir.

• -Büyük şehirler sular altında kalma tehlikesiyle karşı karşıyadır.

Bu manzara karşısında Avrupa, Kuzey Amerika ve Japonya gibi eski sanayi ülkeleri bir araya gelir. Amaçları sözde doğayı korumaktır. Bunun için radikal bir çözüm bulunur: Eko-Diktatörlük.

Eko-Diktatörlük, doğayı korumak adına bireysel özgürlükleri ortadan kaldıran bir devletler birliğidir. En üst organ, Eko-Konseydir. Merkezi otorite yönetime hakimdir. Güvenlik tek bir merkezi güç tarafından sağlanmaktadır ve hakim görüş “Önce Yeryüzü, Sonra İnsan” sloganı etrafında birleşmiştir.

Bu slogan ilk bakışta anlamlı görünebilir. Ama ardında baskı, yasaklar ve gözetim vardır.

Eko-diktatörlük, 12 temel yasa ile toplumu yeniden düzenler:

• Para tedavülden kaldırılır.

• Her yurttaş çalışmak zorundadır.

• Et tüketmek yasaktır.

• Vejetaryen gıdalar yalnızca devlet tarafından sağlanır.

• Gıda ithalatı yasaktır.

• Hayvanlar ve bitkiler sıkı koruma altına alınmıştır.

• Temel tarım bitkisi kenevirdir; giysi, kâğıt ve birçok ürün bundan yapılır.

• Elektrik ve su karneyle dağıtılır.

• İnşaat yapmak yasaktır.

• Seyahat özgürlüğü yoktur.

• Teknoloji, çevresel gözetim için kullanılır.

• Bireysel tüketim alışkanlıkları sıkı bir şekilde denetlenir.

Bu düzen, insanlara aslında şunu söyler: “Gezegenin kurtuluşu için bireysel özgürlük yok edilmelidir.”

Yazar kapitalizme sert eleştiri getirir. Fleck’in kitaptaki en çarpıcı cümlelerinden biri şudur: “Mesele sistemde bir hata olması değil, mesele kahrolası sistemlerin kendisinin hata olmasıdır!”

Bu söz, romanın temel eleştirisini ortaya koyar. Yazar, kapitalist finans ve ekonomi sisteminin tüketim odaklı yapısını doğrudan ekolojik felaketlerin kaynağı olarak görür.

Fleck’e göre sorun, yalnızca bireylerin bilinçsizliği değildir. Sorun, tüketimi körükleyen, büyümeyi kutsallaştıran, doğayı bir meta olarak gören sistemin kendisidir. Bu nedenle Eko-Diktatörlük, bir bakıma kapitalizmin günahlarını gizlemek için ortaya çıkan yeni bir baskı aracıdır.

Roman yalnızca bir sistem eleştirisi değil, aynı zamanda insan hikâyelerinin de anlatıldığı bir eserdir.

Toplamda yirmiye yakın karakter vardır. Hepsi Eko-Diktatörlükte mutlu değildir ve sitemi eleştirirler. Kimisi özgürlüğünü kaybettiği için, kimisi de vicdanen bu düzeni kabul edemediği için rahatsızdır.

Bu karakterler arasında en çok öne çıkan kişi Iris Blume’dur. Enformasyon Bakanı’nın sevgilisi olan Iris, sisteme sadık bir figür olmak yerine, rejimin karanlık yüzünü araştırır. Çevresel gerekçelerle meşrulaştırılan uygulamaların aslında etik dışı olduğunu keşfeder ve öğrendiklerini ifşa etmek için dijital toplantılara sızar.

Iris’in mücadelesi, distopik tabloya rağmen bir umut ışığıdır. Çünkü romanın mesajı şudur: Baskı ne kadar güçlü olursa olsun, bireysel cesaret her zaman önemlidir.

Eko-Diktatörlük rejimi, teknolojiyi ekolojik denetim ve toplumsal kontrol için kullanır. Vatandaşların enerji, su, gıda tüketimleri ölçülerek ekolojik denetim sağlanırken, diğer taraftan insanların hareketleri, konuşmaları, davranışları gözetim altında tutularak toplum kontrol altına alınır.

Böylece çevreyi koruma bahanesiyle dijital bir gözetim toplumu kurulmuştur.

Bugün bile bu konunun güncelliği dikkat çekicidir. Karbon ayak izi takip sistemleri, enerji tüketimi sınırlamaları, dijital kimlikler… Bunların hepsi çevresel gerekçelerle gündeme gelir. Ama aynı zamanda bireysel özgürlükleri tehdit eder. Fleck’in romanı, işte bu noktada bir uyarıdır: “Çevreyi korurken özgürlüğümüzü kaybedebiliriz.”

Romanda çeşitli direniş hareketleri vardır. Ama bunlar oldukça zayıftır. Çünkü Eko-Diktatörlüğün gözetim ve baskı mekanizmaları çok güçlüdür.

Dick C. Fleck’in Go! Eko-Diktatörlük romanı, 1990’ların başında kaleme alınmış olsa da günümüz dünyasına bakıldığında neredeyse kehanet niteliği taşır. Yazarın tasvir ettiği distopik dünya, bugün çevre krizleri, göç dalgaları, enerji kıtlığı ve iklim politikaları üzerinden adım adım gerçekliğe dönüşüyor.

Fleck’in romanında betimlenen ekolojik felaketler, günümüzde bilimsel raporlarla teyit ediliyor. Birleşmiş Milletler İklim Paneli’nin (IPCC) raporları, yüzyılın ortasına kadar:

• Dünya sıcaklıklarının sanayi devrimi öncesine göre 1,5–2 °C artabileceğini,

• Aşırı hava olaylarının (kuraklık, sel, fırtına, orman yangını) daha sık yaşanacağını,

• Biyoçeşitlilik kayıplarının hızlanacağını,

• Milyonlarca insanın “iklim göçmeni” olacağını, öngörüyor.

Fleck’in “iki milyar insanın ölümü, türlerin yok oluşu, Akdeniz’in lağım çukuruna dönmesi” gibi dramatik betimlemeleri, aslında bugün başlayan sürecin uç senaryolarıdır. Artık iklim değişikliği yalnızca bilim insanlarının uyarısı değil, gündelik hayatımızın bir parçasıdır. Türkiye’de kuraklık, Avrupa’da sıcak hava dalgaları, Asya’da seller ve Afrika’da kıtlık bunun işaretleridir.

Romanda, Asya ve Afrika’dan Avrupa’ya doğru yaşanan devasa göç dalgaları, sınırların şiddetle kapatılmasına yol açıyor. Bugün bu tablo neredeyse gerçek:

• Orta Asya, Ortadoğu ve Afrika’dan milyonlarca insan, kısmen kuraklık kısmen, çevresel krizlerin tetiklediği çatışmalar yüzünden,

• Bangladeş gibi bazı ülkelerde milyonlarca insan, deniz seviyesinin yükselmesi sebebiyle göç ediyor.

Avrupa ülkelerinin göçmen politikalarındaki sertleşme, Fleck’in öngördüğü eko-diktatörlük önlemlerini hatırlatıyor. Çünkü kaynaklar azaldıkça toplumlar içine kapanıyor, sınırlar militarize ediliyor.

Romanda et tüketimi yasaklanmış ve kenevir temel tarım bitkisi haline gelmiştir. Bu kural, günümüzde giderek artan “bitkisel beslenme” ve “sürdürülebilir tarım” tartışmalarına şaşırtıcı biçimde benziyor.

• Bilimsel araştırmalar, hayvancılığın sera gazı salımlarının yaklaşık %15’inden sorumlu olduğunu gösteriyor,

• Birçok ülke kırmızı et tüketimini azaltmayı teşvik eden politikalar geliştiriyor,

• Bitkisel protein alternatifleri (soya, mercimek, bezelye, hatta kenevir) gıda endüstrisinin yükselen yıldızı haline geliyor.

Bugün kenevir yalnızca gıda değil, tekstil ve kâğıt sektöründe de “ekolojik mucize” olarak görülüyor. Fleck’in distopyasında devlet eliyle dayatılan bu dönüşüm, günümüzde piyasa ve çevre bilinci üzerinden kendiliğinden gelişiyor.

Romanın en çarpıcı detaylarından biri de elektrik ve suyun karneyle dağıtılmasıdır. Bu, günümüzde enerji ve su krizleriyle doğrudan bağlantılıdır.

• Avrupa, 2022’deki enerji krizinde doğalgaz ve elektrik kullanımına kota koymayı tartıştı.

• Hindistan, Çin ve Afrika’da su kıtlığı nedeniyle “su kesintileri” artık günlük hayatın parçası.

• Türkiye’de bile barajların doluluk oranı azaldığında şehirlerde su kesintisi gündeme geliyor.

Henüz resmî bir “karne sistemi” yok, ancak enerji verimliliği ve karbon salımı sınırlandırmaları aslında modern çağın “eko-karne” uygulamaları.

Fleck’in öngördüğü gibi, çevre bahanesiyle gözetim ve kontrol mekanizmaları kuruluyor. Günümüzde:

• Karbon ayak izi takip uygulamaları gündeme geldi. İnsanların uçuşları, araç kullanımları, tüketim alışkanlıkları kayda alınabiliyor.

• Dijital kimlik sistemleri çevre dostu politikalarla ilişkilendiriliyor. Örneğin “yeşil pasaportlar” ya da karbon puanı uygulamaları tartışılıyor.

• Çin’de bazı şehirlerde bireylerin enerji tüketim alışkanlıkları doğrudan devletin gözetimine girdi.

Fleck’in romanında teknoloji çevre için kullanılıyormuş gibi görünse de, asıl işlevi toplumu disipline etmektir. Bugün bu tartışma, “çevre için özgürlüklerimizden ne kadarını feda etmeliyiz?” sorusu etrafında dönüyor.

Covid-19 pandemisi, Fleck’in öngörülerini adeta kısa süreliğine test etti. Dünya genelinde seyahat yasakları uygulandı; insanlar evlerine kapatıldı; üretim ve tüketim sınırlandı; devletler vatandaşlarının sağlık verilerini topladı.

Bu süreç, çevre krizleri karşısında benzer önlemlerin alınabileceğini gösterdi. Yani gelecekte bir iklim felaketi patlak verdiğinde, hükümetlerin özgürlükleri hızla kısıtlaması hiç de uzak ihtimal değil.

Fleck’in romanında olduğu gibi, günümüzde de çevresel krizlerden en çok zarar görenler yoksul ülkeler. Ancak çözüm adına sert önlemleri uygulayanlar, genellikle gelişmiş ülkeler. Bu çelişki, “eko-diktatörlük” kavramının günümüzdeki izdüşümüdür.

Örneğin Avrupa Birliği’nin “Yeşil Mutabakat” politikası, kendi karbon salımlarını azaltmayı hedeflerken, dışarıdan ithal edilen ürünlere karbon vergisi koyuyor. Bu, gelişmekte olan ülkeler için büyük bir ekonomik yük anlamına geliyor.

Bugün dünya, Fleck’in kurgusuna giderek daha fazla benziyor. Artık çevre krizleri günlük hayatın içinde; göç, kıtlık, enerji ve gıda sorunları siyasi gündemleri belirliyor. Bu noktada romanın mesajı çok daha güncel hale geliyor:

-Eğer insanlık doğayla uyumlu, adil ve özgürlükleri koruyan bir sistem geliştiremezse, çevreyi koruma bahanesiyle eko-diktatörlükler kurulacak.

-Asıl mesele, yalnızca iklimi kurtarmak değil; aynı zamanda özgürlüğü ve insan onurunu da koruyarak iklim krizine çözüm bulmak.

Go! Eko-Diktatörlük, yalnızca bir bilimkurgu değil, aynı zamanda politik bir uyarıdır. İki kez Alman Bilimkurgu Ödülü kazanmış olması da bunun kanıtıdır.

Romanın temel mesajı nettir:

Eğer bugünden harekete geçmezsek, yarının dünyasında çevreyi koruma bahanesiyle kurulacak baskıcı rejimlerde yaşamak zorunda kalabiliriz.

Ve yazar bizi şu soruyla baş başa bırakır: “Gezegenimizi kurtarmak için özgürlüğümüzden ne kadarını feda etmeye razıyız?”