"Yiyin Efendiler" Özeti

Selçuk Geçer’in “Yiyin Efendiler” kitabı, Türkiye’nin ekonomik krizlerini sadece rakamsal veya teknik bir mesele olarak değil, aynı zamanda toplumsal ve politik bir sorun olarak ele alıyor. Türkiye, özellikle 1990’lardan itibaren sürekli ekonomik dalgalanmalar yaşayan bir ülke olarak öne çıkıyor. 2013 ekonomik krizi ve FED’in aldığı sıkılaştırma kararlarının etkisiyle birlikte, Türkiye’de gelir dağılımı daha da bozulmuş, enflasyon dar gelirli halkın üzerindeki yükü artırmış ve hayat pahalılığı kronik bir sorun haline gelmiştir.

Kitapta vurgulanan en temel mesele, ekonomik krizlerin sorumlusunun üreten halk olmadığı, aksine üretmeden zenginleşen küçük bir azınlık ve onların çıkarlarını savunan politikacılar olduğudur.

Üretenler örgütlenip kitlesel gücünü kullanmak yerine susuyor. Bu sessizlik, ekonomik krizleri fırsata çeviren finans çevrelerinin ve politikacıların işine yarıyor. Parayı elinde tutanlar, ülkenin kaderini adeta kendi çıkarları doğrultusunda şekillendirebiliyor.

Kitabın Ana Teması: Politikacılar ve Ekonomik Krizler

Geçer, ekonomik krizleri sadece finansal veya uluslararası koşullarla açıklamanın yeterli olmadığını vurguluyor. Türkiye’deki krizlerin temel nedeni, politikacıların popülist ve kısa vadeli ekonomik kararlar almasıdır. Hükümetler değişse de, uygulanan politikaların niteliği krizlerin karakterini belirlemeye devam ediyor.

2013 yılında yaşanan ekonomik kriz özel bir örnek olarak ele alınır. ABD Merkez Bankası’nın (FED) sıkılaştırma politikalarını açıklamasıyla, Türkiye’de para piyasaları hızla sarsılmıştır. Aynı dönemde yaşanan Gezi olayları, döviz kurundaki hızlı yükselişi gizlemek için bir araç olarak kullanılmış ve krizden halkın daha fazla etkilenmesi önlenememiştir. Yazar, bu dönemin tesadüf olmadığını, iç politika ve uluslararası finansal kararların birbiriyle çakıştığını net bir şekilde ortaya koyuyor.

Kapitalizm ve Türkiye’de Ekonomik Modellemenin Sorunları

Kitapta Selçuk Geçer, kapitalizmi “ahlaki değeri olmayan ve seçkinlerin çıkarına hizmet eden bir sistem” olarak tanımlıyor. Kapitalizm, halkın üretim gücünü sömürürken, küçük bir azınlığın zenginleşmesini sağlar. Türkiye’de krizlerin temelinde, tüketim odaklı ekonomik politikaların, düşük faiz ve kısa vadeli büyüme hedeflerinin yattığını belirtiyor.

1994, 2001 ve 2008–2022 dönemlerindeki ekonomik krizler, farklı hükümetler tarafından benzer politikalar uygulandığı için benzer karakterler göstermektedir. Bu krizler, düşük faizle tüketimi artırma ve kamu borçlarını yönetme yöntemlerinin uzun vadede sürdürülemez olduğunu ortaya koymuştur.

2013 Krizi: FED Kararları ve Gezi Olayları

Kitap, 2013 krizini özel olarak inceler. ABD Merkez Bankası (FED) başkanı Ben Bernanke’nin açıklayacağı sıkılaştırma politikaları, Nisan 2013’te piyasalarda endişe yaratmıştır. Aynı dönemde Türkiye’de iç politikada dini söylemler ve toplumsal gerilimler artmış; Haziran ayında FED’in sıkılaştırma kararını açıklamasıyla dolar yükselirken, Gezi olayları bu değer kaybını gölgede bırakmıştır. Geçer’e göre, bu çakışma krizin halk tarafından fark edilmesini engellemek amacıyla kullanılmıştır.

Çin Modeli: Türkiye’ye Uyarlanamaz

Geçer, Çin modeli hakkında yanlış bilinen algıları da ele alıyor. Türkiye’de Çin modeli, sadece “ucuz işgücü” olarak lanse edilmiştir; oysa Çin’in ekonomik yükselişi, kapsamlı bir model ve uzun vadeli planlamaya dayanmaktadır.

Bu model; 1970’lerde toprak reformu ve tarımın geliştirilmesi ile başlayan, 1980’lerde ağır sanayi hamleleri ile devam eden, üçüncü aşamada tersine mühendislik ile teknoloji geliştirerek markalaşan, son aşamada ise uzay teknolojisine yönelen bir modeldir.

Çin’de yeni reformlarla birlikte iki aşamalı bir plan uygulandı. Birinci aşamada daha çok girişimciliği ve tarımı desteklediler. Tarımsız ekonominin ayakta durmasının mümkün olmadığını gördüler. Çitçilere sözleşme ile toprak tahsisleri yapıldı. Verim ve üretim arttı. İkinci aşamada ise kurumlar güçlendirildi, makroekonomik düzenlemeler devreye sokuldu ve tamamen piyasa fiyatlamasına geçildi.

Devlet düzenlemeleriyle piyasalarda fırsat eşitliği ve herkes için eşit koşullar yaratılması öncelikli oldu.

Yazar bugün, Çin modelini ucuz işgücü olarak tanımlamanın en kibar tabirle cahillik olduğunu söylüyor.

Geçer, Türkiye’de uygulanan modelin ise sadece ucuz işgücü ve popülist politikalar üzerine kurulu olduğunu, bu nedenle Çin modelinin Türkiye’ye doğrudan uyarlanamayacağını vurguluyor.

Çin modeli, 2023 ve 2024 yıllarında politikacılar arasında çok konuşuldu; ama son zamanlarda bu konu unutulmuş görünüyor. Neden? Nedeni basit: Bu ülkede politikanın halk için değil, küçük bir azınlığın çıkarlarını korumak için sloganlarla yapılması…

Türkiye için En İyi Ekonomik Model: Karma Ekonomi

Türkiye için en iyi ekonomik model; Atatürk tarafından 1929 Büyük Buhrandan bir yıl önce uygulamaya konulan ve müteakip on yılda batı ülkelerinden çok daha yüksek kalkınma hızına ulaşmamızı sağlayan; ayrıca Norveç’in 1950 yıllından itibaren benimseyip hali hazırda dünyanın en zengin ülkesi haline gelmesine vesile olan, teorik olarak Keynes’in de savunduğu Karma Ekonomi Modelidir.

Atatürk tarafından uygulamaya sokulan karma ekonomi modeli; devlet ve özel sektörün planlı işbirliğine dayanır, tarım temelli üretimle kalkınmayı öne çıkarır, üretim ve sanayi yatırımlarını dengeler.

Türkiye bu modelle, tüm dünya ekonomilerinin çöktüğü bir dönemde büyüyor, kalkınıyor ve Osmanlının borçlarını ödüyor. Onlarca fabrika, banka ve tarım entegre tesisi kuruyor, uçak üretip dünyaya satıyor.

Bu modelin itici gücü tarımdır. Geçer’e göre Türkiye, bu modelin itici gücü olan tarımı ihmal ettiği sürece, ekonomik krizleri önleyemez ve kalkınmada sürdürülebilir başarıya ulaşamaz.

Yanlış Ekonomik Kararlar ve Toplumsal Etkileri

Yanlış politikaların toplum üzerindeki etkilerini detaylandıran yazar;

• İşsizlik artışının, genç nüfusun gelecek kaygısı ve göç eğilimlerini tetiklediğini,

• Küçük ve orta ölçekli işletmelerin kapanmasının, ekonomik daralmayı derinleştirdiğini,

• Devletin bütçe açıklarını kapatmak için daha fazla vergi ve zam uygulamalarını hayata geçirmesinin, halkın üzerindeki yükü artırdığını vurguluyor.

Geçer, krizden çıkış için bağımsız merkez bankası, üretime dayalı ekonomik model, eğitim ve istihdam reformları gibi yapısal değişikliklerin şart olduğunu vurguluyor. Aksi hâlde ekonomik kriz, uzun vadeli bir toplumsal ve ekonomik sorun olarak devam edecektir.

Türkiye Nasıl Kalkınır?

Yazar, büyümeyle kalkınmanın farklı şeyler olduğunu vurguluyor. Gerçek büyüme kalkınma demektir. Kalkınma ancak kendi kaynaklarını kullanarak olur.

Kalkınmak isteyen bir ülke, kendi kaynakları ile büyümek, pazarı korumak ve borçsuz olmak konusunda kararlı olmalıdır.

Avantajlı olduğumuz alanalara yüklenerek daha hızlı kalkınabileceğimizi savunan yazar, Türkiye için bu alanın tarım olduğunu belirtiyor.

2000’li yılların başına kadar tarımda kendi kendine yeterli olan Tütkiye, bir çok zor zamanın üstesinden gelmeyi bu sayede başarmıştır. Ancak, tarım sadece tarım hammaddesi üretmek değildir. Üretilen bu ürünleri son mamule çevirebilmek, katma değer yaratmak gerekmektedir.

Amerika Birleşik Devletleri aynı zamanda dünyanın en büyük tarım ülkesidir. Ukrayna ile savaşan Rusya, tarım gücü sayesinde bütün yaptırımlara rağmen ayakta kalmayı başardı. Çin asıl büyümesini tarım reformuyla başlattı. Avrupa hala tarımla ayakta kalıyor.

Türkiye tarım konusunda kendi kendine yeterli az sayıda ülke arasındaydı. Tarım entegre tesisleri, şeker fabrikaları, tarım kooperatifleriyle büyük krizlerden daha kolay çıkabiliyordu. Yazara göre, işte tam bu sebepten dolayı ülke hedef alındı; “tarıma ne gerek var, sanayileşmemiz lazım” sloganlarıyla tarım en sonunda yok edildi.

Mustafa Kemal Atatürk’ün “karma ekonomi” modelinin yanısıra “kendi kaynaklarınla üretmek“ stratejisi çok önemli bir modeldir. Bu sayede iğne üretemeyen ülke uçak üretmeye başlamıştır.

Sonuç: Halkın Farkındalığı ve Krize Karşı Tutum

Kitap, ekonomik krizleri yalnızca rakamsal ve teorik olarak incelemekle kalmıyor; aynı zamanda toplumsal sorumluluk, bilinç ve örgütlenmenin önemini de vurguluyor. Türkiye’de ekonomik krizlerin kronikleşmesinin nedeni, halkın üretim gücünü kullanmaması ve demokratik katılım hakkını yeterince hayata geçirmemesidir.

Geçer, ekonomik krizlerden çıkışın yalnızca yapısal reformlarla değil, halkın bilinçlenmesi ve örgütlenmesi ile mümkün olacağını belirtir. Üreten ve yaratıcı halkın, ekonomik ve politik kararlar üzerinde etkili olması, hem krizleri önleyecek hem de Türkiye’nin kalkınmasını kalıcı hale getirecektir.