En Çok Okunanlar
Güncelleme tarihi: 26 Şub
Stoacı felsefenin tarihi Sokrates'le başlar. Basit yaşam tarzı, pazar yerinde Atinalıları bir araya getirmesi, iyi yaşamı sorgulaması ve efsanevi ölümü, onu Stoacıların manevi atası yapmıştır. Sokrates'in Stoacı düşüncede imajı ve etkisi büyüktür.
Sokrates'în hemen ardından MÖ 300 civarında, onun erdem etiği prensibini ilke edinmiş filozof Kıbrıslı Zenon tarafından Atina'da kurulan Stoacı felsefe okulu, Helenistik zamanların en başarılı ve yaygın Sokratik felsefe öğretisi olmuştur.
Stoacılar, “sorgulanmamış hayatın yaşamaya değmeyeceği” ve “erdem yoluyla iyi yaşamanın” en yüksek iyilik olduğu Sokratik geleneğinden yola çıkmıştır. İki esasa dayanmışlardı;
Doğaya uygun yaşamak (Dolayısıyla aklımızı kullanarak dünyayı insanlar için iyi bir yer haline getirmek) ve
Yaşarken bilgelik, cesaret, ölçülülük ve adalet değerlerini esas almak…
Zenon’a göre bu, sakin ve “sorunsuz akan bir hayata" yol açacaktı.
Stoacı felsefe, temelde pratik felsefenin zihin ve ruh için bir tür terapi veya ilaç olduğu fikrine dayanıyordu.
Stoacılar; felsefeyi, insan ıstırabı ile aşırı öfke ve endişe gibi olumsuz duyguları azaltmak, bu olumsuz duyguların yerine sevgi, şefkat ve neşe gibi olumluları koymak için kullandı. Klasik Stoacılık, bir bütün olarak toplumun ortak yararına katkıda bulunmaya da büyük önem verdi.
Zenon'u Atina'da birçok Stoacı filozof takip etti. Fakat, ne yazık ki yazılarının çoğu kayboldu; bize yalnızca alıntılar ve parçalardan oluşan bilgi kırıntıları kaldı.
Seneca (MÖ 4–MS 65), Roma İmparatorluğu'nun en zengin, en ünlü siyasetçilerinden biri, aynı zamanda bir oyun yazarıydı. Elimize Stoacı felsefe ile ilgili yazıları en çok ulaşan bilgedir.
Seneca'yı benzersiz kılan şey, insani duygulara ve insani duruma derinden ilgi duyan keskin bir psikolog olmasıdır.
Seneca, iç huzuru sağlamak için endişenin nasıl üstesinden gelineceği üzerine eserler yazdı. Kaçınılmaz ölümlülüğümüzle nasıl barışılacağı, sıkıntılarla nasıl başa çıkılacağı, nasıl anlamlı bir yaşam sürüleceği ve topluma nasıl katkıda bulunulacağı, “geçici bir delilik biçimi" olarak tanımladığı öfkenin nasıl üstesinden gelineceği gibi esaslı konularda müthiş saptamalarda bulundu.
Seneca'nın yazıları modern insan için bilgelik hazinesi olmaya devam ediyor. Eserleri içinde en bilineni kuşkusuz arkadaşı Lucilius'a yazdığı ünlü Ahlak Mektupları’dır.
Stoacı filozof Epiktetos (MS 55-135) köle olarak doğdu. Roma'da Stoacılık okudu ve kölelikten kurtulduğunda, kendi felsefe okulunu kurdu.
En önemli eserleri olarak bir öğrenci tarafından kaydedilen “Söylemler” ile temel öğretilerinin kısa bir özeti olan El Kitabı (Encheiridion) görülür.
Epiktetos'u diğer Romalı Stoacı filozoflardan ayıran stoacı düşüncesi, “kontrol ikilemi” tekniğidir. Kontrol ikilemi; bazı şeylerin elimizde olduğunu, bazılarınınsa elimizde olmadığını söyler. Üzerinde tam kontrol sahibi olduğumuz şeylere (mesela zihin) yoğunlaşmalı, üzerinde kontrol sahibi olmadığımız şeylerle uğraşarak zaman kaybetmemeliyiz. İyi bir yaşam sürmek, kontrolümüz dışında olanı değil, kontrolümüz içinde olanı tam olarak anlamakla mümkündür.
Epiktetos'taki bir diğer vurgu, olumsuz duygulara ve insan ıstırabına yol açan kötü yargılarda bulunmaktan kaçınmak için kullanılan “Stoacı farkındalık” veya dikkat (Yunanca prosochē) üzerinedir.
Son Romalı Stoacı on iki yaşındayken Stoik felsefe okumaya başlayan Roma imparatoru Marcus Aurelius (MS 121-180)’dur.
Marcus Aurelius “Kendime Düşünceler" (Meditasyonlar) ile ünlüdür. Yayımlanması amaçlanmayan kişisel bir günlük olan eserin Yunanca orijinal başlığı "Kendim İçin"’dir. Kitap, nasıl daha iyi bir yaşam sürüleceği, dünyaya Stoacı düşünce ile nasıl bakılacağı, topluma nasıl katkıda bulunulacağı ve hatta nasıl yönetileceği hakkındaki kişisel notlarından oluşmaktadır.
Viktorya döneminde en çok satanlar arasına girdiğinden beri "Kendime Düşünceler", nasıl daha iyi, daha etkili ve daha anlamlı yaşamlar sürüleceği ve yaşamın devam eden zorluklarına ve olumsuzluklarına nasıl yanıt verileceği ile ilgilenen sayısız kişi tarafından okunmuştur.
Marcus Aurelius'u benzersiz kılan şey, “olanlara” bakış açımızı bilinçli olarak daha büyük veya farklı bir referans çerçevesine kaydırarak “olanlar” hakkındaki algılarımızı ve yargılarımızı değiştirme yeteneğidir. Bu, Kendime Düşünceler boyunca sıklıkla kullandığı bir tekniktir.
Hıristiyanlar da Stoacı düşünceden etkilendi. Yahudi bir filozof olan İskenderiyeli Philo (MÖ 15-MS 50) gibi ilk Hıristiyanlardan bazıları, duyguların nasıl kontrol edilebileceği konusunda Stoacıların öğretilerini benimsediler. Ön duygular, tam teşekküllü duygular haline gelmeden önce fark edilerek kontrol altına alınabilir; sonrasında yönlendirilerek bir Hristiyana yakışır iyi ve erdemli duygusal durumlar yaratılabilirdi.
Stoacılığın etkisi, Marcus Aurelius döneminden sonra Hıristiyanlık yayıldıkça azalırken, Rönesans döneminde yeniden keşfedildi. Descartes, Spinoza, Rousseau, Adam Smith, Kant ve Montaigne gibi birçok tanınmış Avrupalı filozofu etkiledi.
On altıncı yüzyılda Hollandalı Hümanist ve İlahiyatçı Erasmus (1466-1536) gibi eğitimli kişiler, unutulan felsefeyi tekrar ayağa kaldırdılar. Özellikle Romalı Stoacılar, kendilerini eğitimli görenlerin çoğu tarafından okundu ve alıntılandı.
Montaigne (1533-1592), okuyucuları zorluklara ve cezalara katlanmaya, acıya meydan okumak için gerekli erdemleri geliştirmeye teşvik etmek için Stoacılardan yararlandı. Montaigne’nin “Şeylere değer veren bizim görüşlerimizdir” sözü Stoacılara açık bir selamdır.
Bohemya Prensesi Elizabeth ile yazışmasında Réné Descartes (1596-1650), Stoacı bilgenin ve mutlu yaşamın bir portresini çizmek için Seneca'ya başvurur. Prenses’e, “tutku veya iştah tarafından yönlendirilmeden, aklın önerdiği her şeyi yerine getirmek için sağlam ve sürekli bir çözüm geliştirmesini tavsiye eder." Ona göre, mutluluğu engelleyen şey arzu, pişmanlık ve tövbedir.
Immanuel Kant’ın (1724-1804), tüm insanların ortak insanlık deneyimleri nedeniyle gereken saygıya hak ve sahip oldukları konusundaki ünlü fikri, Stoacı düşüncenin kozmopolit yaşam ve paylaşma kavramıyla doğrudan ilgilidir.
Bilindiği gibi, Stoacılar tüm insanların ortak bir akıl paylaştığını ve tek bir ilahi logos'a tabi olduklarını ve bu nedenle gerçek Stoacı bilgenin herhangi bir devletin değil, tüm dünyanın vatandaşı olduğunu savundular.
19’uncu yüzyılda Ralph Waldo Emerson ve Henry David Thoreau Stoacı düşünce kalıplarını benimsedi. Ralph Waldo Emerson, Stoacı yazarları ve Stoacılık ile ilgili kitapları okuyucularına coşkuyla tavsiye etti ve hatta kendi yazılarında Seneca'nın edebi tarzını taklit etti. Emerson’un 1841 yılında yayınladığı “Self-Relience” makalesinde Seneca ve Marcus Aurelius’un etkileri görülür.
Stoacılar, Amerikalı devlet adamları (George Washington ve Thomas Jefferson gibi) tarafından sıklıkla okundu.
Son zamanlarda ise, yüz binlerce okuyucu, çoğu zaman kaotik olan bir dünyada huzur ve kişisel kontrol duygusu arayan modern insanlara sunduğu pratik tavsiye ve teknikler nedeniyle yeniden canlanan Stoacılığı büyük bir hevesle benimsemeye başladı.
Geçtiğimiz on beş-yirmi yıl boyunca, birtakım yazarlar Stoacı düşünceye ilginin yeniden canlanmasına ilham vermekte yardımcı oldu. Bunların en önemlileri; William B. Irvine, Ryan Holiday, Stephen Hanselman, Massimo Pigliucci, Donald Robertson’dır.
Modern Stoacı filozoflar birçok değerli kitap yayınladı. 2000'li yılların başında başlayan bu Stoa felsefesi kitap yayınları artarak devam etmektedir. Benim modern filozoflara yönelik Stoacılık kitap önerileri listem yayın sırasına göre şu şekildedir:
Güzel Yaşam Kılavuzu ve Antik Stoacı Sevinç Sanatı, William B. Irvine (2008)
Stoacılık ve Mutluluk Sanatı, Donald Robertson (2013) (Türkçe baskı yok)
Stoacının Günlüğü, Ryan Holiday ve Stephen Hanselman (2016)
Nasıl Stoacı Olunur, Massimo Pigliucci (2017) (Türkçe baskı yok)
Stoacılığı Yaşamak, Ward Farnsworth (2018)
Bir Roma imparatoru Gibi Düşünmek, Donald Robertson (2019)
Bilişsel Davranışçı Terapi Felsefesi; Rasyonel ve Bilişsel Psikoterapi Olarak Stoa Felsefesi, Donald Robertson (2021)
Bu modern Stoacı filozoflar antik filozoflar gibi okullar kurarak öğrenciler yetiştirmek yerine, Stoacılık ile ilgili kitaplar, blog yazıları yazarak; on-line kurslar, konferanslar vererek geniş kitlelere ulaşmayı ve büyük bir takipçi kitlesi yaratmayı başardılar.
Bu yazarların eserlerine ek olarak, filozoflar ve psikoterapistler tarafından 2012 yılında “bir hafta Stoacı gibi yaşamanın” olumlu, ölçülebilir sonuçlar üretip üretemeyeceğini görmek için yapılan bir deney, Modern Stoacılık adlı bir kuruluşun doğuşuyla sonuçlandı.
Modern Stoacılık her yıl Stoicon adlı çok katılımlı bir uluslararası konferansa ev sahipliği yapıyor ve “Bir Hafta Boyunca Stoacı Gibi Yaşa” (veya kısaca “Stoacı Haftası”) başlıklı ücretsiz, yıllık çevrimiçi kurs düzenliyor. Şimdiye kadar 40.000'e yakın kişi bu kurslara katılarak Stoacı düşünce ile tanıştı.
* İçsel huzur ve yaşama sevinci bulması,
* Olumsuz karşılaşmalara karşı yapıcı tepkiler geliştirmesi,
* Daha iyi bir insan olması,
* Problem çözme yeteneğinin gelişmesi,
* Zayıf ve güçlü yönleriyle kendini tanıması,
* Yaşam amacını bulması ve daha iyi bir hayat yaşaması,
* Kaygılarını ve endişelerini gidermesi konusunda yardımcı olabileceğini ileri sürmektedir.
Sonuç olarak;
Çağımızda Stoik felsefe on-line kurslarla öğrenilebileceği gibi, klasik ve modern filozofların eserleri okunarak, Stoacılık ile ilgili kitaplar incelenerek de öğrenilebilir.
Modern Stoacı felsefe, rasyonel analize dayanan bir felsefe olduğundan her kesime hitap eder. Başka bir deyişle, Stoacılığın pratik tekniklerinin her inanç ve düşüncedeki farklı insanlara sunabileceği faydalar vardır ve bu yüzden Stoacılığa olan ilgi hızla artmaktadır. Ancak bu faydaların kişiden kişiye değişebileceğini, öğrenme ve uygulama sürecinin zaman alabileceğini unutmamak gereklidir.
Comments