İlber Ortaylı ⎮ Fatih Sultan Mehmed - Kitap İnceleme

“Fatih Sultan Mehmed” İlber Ortaylı

Prof. Dr. İlber Ortaylı (d. 21 Mayıs 1947), Türk tarihçiliğinin duayen isimlerinden ve en popüler figürlerinden biridir. Alanında sağladığı akademik derinliği, geniş kitlelere ulaştırma yeteneğiyle tanınır.

Ortaylı'nın akademik çalışmaları; Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemi, Rusya tarihi, Akdeniz dünyası ve Türk-Rus ilişkileri gibi çeşitli alanlara odaklanmıştır. Tarihi olayları sadece kronolojik değil, aynı zamanda sosyolojik ve siyasi perspektiflerle analiz etmesiyle öne çıkar.

Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi başta olmak üzere pek çok üniversitede görev yapmış, 2002–2010 yılları arasında ise Topkapı Sarayı Müzesi Müdürlüğü görevini üstlenmiştir.

Ortaylı, bilgi birikimini popüler ve akıcı bir anlatımla birleştirerek tarihi olayları halka sevdiren bir yazar ve iletişimci kimliği kazanmıştır. Köşe yazıları ve televizyon programlarıyla Türkiye'nin en sevilen tarihçilerinden biri haline gelmiştir.

Ortaylı'nın tarihe dair önemli görüşlerini yansıtan ve geniş okuyucu kitlesine ulaşan başlıca eserleri şunlardır:

• İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı

• Bir Ömür Nasıl Yaşanır

• Türklerin Tarihi

• Fatih Sultan Mehmed

• Osmanlı Toplumunda Aile

• Osmanlı Barışı

“Fatih Sultan Mehmed” Kimler İçin

İlber Ortaylı'nın "Fatih Sultan Mehmed" başlıklı biyografisi, geniş bir okuyucu yelpazesine hitap etmektedir; bu eser, Fatih'in karmaşık siyasi, hukuki ve kültürel dinamiklerini derinlemesine incelediği için tarih öğrencileri ve entelektüeller için akademik bir başvuru kaynağıdır. Aynı zamanda, Ortaylı'nın akıcı ve popüler üslubu sayesinde, Osmanlı tarihine ve liderlerin yaşam öykülerine merak duyan geniş kitleler için de kolay okunan ve sürükleyici bir kaynaktır. 

“Fatih Sultan Mehmed” Konusu ve Kısa Özet

İlber Ortaylı "Fatih Sultan Mehmed" kitabında, Osmanlı İmparatorluğu'nun en kritik dönemlerinden birini şekillendiren, İstanbul fatihi II. Mehmed'in hayatını, askeri başarılarını, siyasi vizyonunu ve entelektüel kişiliğini derinlemesine incelemektedir. 

Kitap, Fatih'i sadece efsanevi bir komutan olarak değil, aynı zamanda merkeziyetçi modern devletin kurucusu, hukukun düzenleyicisi ve bir Rönesans Hükümdarı olarak ele alarak çok boyutlu bir portresini çizmeyi hedefliyor.

İlber Ortaylı, Fatih Sultan Mehmed'in tahta çıkışından ve gençlik yıllarındaki mücadelelerinden başlayarak, 1453'teki İstanbul Fethi ile zirveye çıkan saltanatını mercek altına alır. Ortaylı, Fatih'in fethin ardından kendisini "Kayser-i Rûm" ilan etmesiyle ortaya çıkan Üçüncü Roma ideolojisini ve bu ideolojinin Osmanlı siyasi kimliğini nasıl dönüştürdüğünü irdeliyor.

Eser, Fatih'in imparatorluk bürokrasisini ve hukukunu kökten düzenlemesini, Millet Sistemi ile çok uluslu yapıyı yönetme dehasını ve Sahn-ı Seman Medreseleri aracılığıyla İstanbul'u bir bilim merkezine dönüştürme çabasını analiz ediyor. Kitap, Bellini'ye yaptırdığı portre ve bilim insanlarına duyduğu ilgi gibi detaylarla Fatih'in sanata ve Batı kültürüne olan yakınlığını vurgulayarak, bu büyük hükümdarın neden çağının ötesinde bir lider olduğunu gösteriyor.

“Fatih Sultan Mehmed” Ana Fikri

İlber Ortaylı'nın "Fatih Sultan Mehmed" kitabının ana fikri şudur: Fatih Sultan Mehmed, sadece askeri bir fatih değil, aynı zamanda fetihleri ile elde ettiği meşruiyeti, hukuki ve kurumsal reformlarla (Kanunname-i Âl-i Osman, Sahn-ı Seman) pekiştirerek Osmanlı İmparatorluğu'nu klasik bir İslam beyliğinden, Roma İmparatorluğu'nun siyasi ve kültürel mirasını sahiplenen, merkeziyetçi ve çok uluslu modern bir "Üçüncü Roma" devletine dönüştüren entelektüel ve vizyoner kurucudur.

“Fatih Sultan Mehmed” Kitap Temel Çıkarımları

1. Fatih Sultan Mehmed, Osmanlı’nın gerçek kurucusudur.

Osmanlı’yı bir beylikten evrensel iddialı bir imparatorluğa dönüştüren padişah Fatih’tir.

Fatih Sultan Mehmed’in attığı adımlar sayesinde Osmanlı siyasi olarak merkezileşmiş, hukuken sistemleşmiş, askeri olarak modernleşmiş, kültürel olarak evrensel değerleri benimsemiş bir imparatorluk kimliği kazandı. Bu nedenle tarihçiler Osmanlı’nın gerçek anlamda imparatorluğa dönüşümünü 1453 ve Fatih dönemi ile başlatır.

2. Çok yönlü bir “Rönesans hükümdarıdır.”

Birden çok dili bilen, felsefeye, sanata, bilime hâkim bir entelektüeldir. Bellini’yi İstanbul’a davet etmesi, İlyada’yı orijinalinden okuyabilmesi, geniş kütüphanesi bunun göstergesidir.

3. İstanbul’un fethi, sadece askeri bir zafer değil, bir çağın kapanıp yeni bir çağın açılmasıdır.

İstanbul fethedilerek Roma mirası devralındı. Osmanlı artık “Üçüncü Roma” olarak tarih sahnesine çıktı.

İstanbul’un fethi, askeri teknolojinin (topçuluk), stratejik planlamanın ve kara ve deniz işbirliğini içeren müşterek harekatın şaheseridir.

4. Osmanlı’nın Balkan hâkimiyeti Fatih ile kalıcı ve kurumsal hale geldi.

Balkanlarda yaşayan çok çeşitli din ve etnik grupların Osmanlı düzenine uyumlu bir şekilde dahil edilmesi, büyük ölçüde Fatih Sultan Mehmed’in kurumsallaştırdığı millet sistemi sayesinde mümkün oldu. Fatih, özellikle Ortodoks ve Ermeni patrikliklerini yeniden düzenledi ve onlara hem ruhani hem de idari yetkiler verdi. Bu hamle, Osmanlı’nın doğrudan baskıcı bir yönetim kurmak yerine, her topluluğun kendi inanç ve geleneklerini koruyarak imparatorluğa bağlanmasını sağladı. 

Böylece Balkanlardaki farklı milletler hem kimliklerini koruma imkânı buldu hem de Osmanlı’ya karşı güçlü bir sadakat geliştirdi. Bu vizyoner yaklaşım, Fatih’in çok dinli ve çok kültürlü bir imparatorluk kurma stratejisinin en önemli yapı taşlarından biri hâline geldi.

5. İmparatorluk yönetimi Fatih döneminde kurumsallaştı.

Fatih Sultan Mehmed döneminde Osmanlı yönetim yapısı köklü biçimde yeniden düzenlendi. Enderun, devletin bürokrat ve komutan sınıfını yetiştiren modern bir eğitim kurumu hâline getirilerek imparatorluğun elit kadrolarını sistemli biçimde oluşturdu. Aynı süreçte medrese teşkilatı yeniden yapılandırıldı ve bilimsel standardı yükseltildi. 

Buna ek olarak Fatih, devletin işleyişini netleştiren kapsamlı hukuki düzenlemeler yaptı ve padişahlık protokolünü belirleyerek merkeziyetçi yönetimin temel çerçevesini çizdi. Bu adımlar, Osmanlı’nın kurumsal bir imparatorluk haline gelmesinde belirleyici rol oynadı.

6. Askeri yapı modern bir imparatorluk ordusuna dönüştürüldü.

Fatih Sultan Mehmed döneminde Osmanlı askeri yapısı büyük bir dönüşüm geçirdi. Kapıkulu ordusu, imparatorluğun merkez ordusu olarak yeniden yapılandırıldı. Aynı zamanda top teknolojisi ve savaş mühendisliği dönemin en ileri seviyesine taşındı; İstanbul’un fethinde kullanılan büyük toplar bu gelişimin sembolü oldu. 

Denizlerde ise güçlü bir Osmanlı donanması kurularak Türk tarihinde ilk kez uzun menzilli seferlere çıkıldı. Bu sayede Kırım’ın alınması ve Otranto’ya yapılan sefer gibi uzak hedeflere ulaşmak mümkün hâle geldi. 

7.  15'inci yüzyıl sonlarında Karadeniz tamamen Osmanlı egemenlik sahası oldu ve yaklaşık 300 yıl boyunca Osmanlı’nın “kapalı denizi” olarak kaldı.

Fatih Sultan Mehmed'in 1475 yılında gerçekleştirdiği Kırım'ın fethi, Osmanlı İmparatorluğu'nun Karadeniz'deki egemenliğini kesinleştiren kritik bir dönüm noktası oldu. Bu fetihten sonra Osmanlı, Karadeniz'in tüm kıyı şeridini kontrol altına alarak denizi adeta bir iç deniz veya "Osmanlı Gölü" haline getirdi ve bu durumu yaklaşık 300 yıl boyunca sürdürdü. Böylece 15. yüzyılın sonlarında Karadeniz, tamamen Osmanlı egemenlik sahası olarak kaldı.

8. Osmanlı’nın genişlemesi Fatih döneminde zirveye ulaştı.

Fatih Sultan Mehmet 21 büyük seferle sınırları Adriyatik’ten Kırım’a, Fırat’tan Tuna Nehri’nin mansabına  kadar genişletti. Bosna’nın fethi ve buradaki hoşgörü politikası uzun vadeli bir İslamlaşma süreci başlattı.

9. Fatih’in ölümü İtalya fethini önledi.

Fatih Sultan Mehmet ölmeseydi İtalya Seferi çok büyük ihtimalle devam edecekti. Roma, Osmanlı tarafından alınma tehlikesiyle karşı karşıyaydı. Fatih’in ölümü, seferin yarım kalmasının tek gerçek ve en güçlü sebebidir.

10. Osmanlı İmparatorluğu, tarihin son büyük evrensel imparatorluğudur.

Osmanlı Fatih Sultan Mehmet’le çok dinli, çok kültürlü, kolonyalist olmayan bir imparatorluk yapısına kavuştu. Roma’nın siyasi ve kurumsal mirası Osmanlı’da yaşamaya devam etmiştir. Osmanlı İmparatorluğu bu yapısıyla “Üçüncü Roma” olarak Birinci ve İkinci Roma İmparatorlukları’nın devamıdır. 

11. Fatih, hem savaş hem devlet hem kültür alanında çağını aşan bir liderdir.

Fatih Sultan Mehmet haritacılık, balistik, strateji, diplomasi, sanat, felsefe ve teoloji bilgisiyle döneminin en donanımlı hükümdarlarından biridir. Hem Doğu hem Batı kültürlerini sentezleyerek Osmanlı’ya yeni bir dünya görüşü kazandırmıştır.

12. Fatih’in mirası Osmanlı’nın sonraki 200 yılını şekillendirmiştir.

Yönetim modeli, askeri sistem, millet sistemi ve imparatorluk ideolojisi Fatih Sultan Mehmet döneminde kuruldu.

Kanuni’nin yükseliş döneminin temeli tamamen Fatih’in attığı yapılara dayanır.

NOT: Aşağıdaki bağlantıdan "Fatih Sultan Mehmet" kitap özeti, "Fatih Sultan Mehmet" PDF ve ses dosyasına ulaşabilirsiniz.