1900'lerden Günümüze Kalp Dostu Diyet

Bitkisel beslenmenin tarihi, bilim insanlarının insan sağlığına adanmış olağanüstü çabalarını gösteren ilham verici bir yolculuktur. Pritikin diyeti başta olmak üzere kalp dostu diyet çalışmaları, neden daha az hayvansal ürün tüketmemiz ve daha fazla bitkisel beslenme odaklı yaşamamız gerektiğini bilimsel temellerle açıklar.

Pritikin Diyetinden Onlarca Yıl Önce Et-Hastalık İlişkisi Biliniyordu.

Et Tüketimi ve Hastalık İlişkisi: 1900’lerden Gelen Uyarı

Bitkisel diyetler ile yüksek proteinli diyetlerin karşılaştırması, mukayesesi ve konu üzerine yapılan çalışmalar 18’inci yüzyılın başlarına kadar gider. 

New York Times gazetesinde 24 Eylül 1907 tarihli bir ön sayfa haberi dikkat çekicidir: “Et Yiyenler Arasında Kanser Artıyor." Makale, et tüketimini daha yüksek kanser riskiyle ilişkilendiren yedi yıllık bir çalışmayı bildiriyor; sorunun kaynağının, göçmenlerin geldikleri ülkelerde yedikleri geleneksel bitkisel diyetten hayvansal besinler açısından zengin yemeklere geçiş olduğunu öne sürüyordu.

Yazarın şu cümlesi şaşırtıcıdır: "Kanserdeki büyük artışın, hayvansal gıda tüketiminin artmasından kaynaklandığı konusunda en ufak bir sual olamaz.”

Walter Kempner ve “Pirinç Diyeti” Deneyi

Kalp sağlığı için diyet programını kullanan ilk bilinen doktor Walter Kempner'dir. 1939'da Nazi rejiminin Alman-Yahudi mültecisi Dr.Walter Kempner tarafından şaşırtıcı bir beslenme deneyi başlatıldı. Doktorun güçlü bir biyokimya geçmişi de vardı.

Kalp Dostu Diyet Programları II'nci Dünya Savaşından Önce Gündeme Gelmeye Başlıyor.

Tansiyondan şikayet eden hastalarına pirinç, şeker, meyve ve birkaç protein artığından oluşan kalp dostu diyet reçete ediyordu. Evet doğru okudunuz!... Şeker, bazı güncel sağlık yazarları tarafından sağlığın tek düşmanı olarak gösterilen zehir. Şekerin zararları konusunda haklılar; ancak “tek düşman” olduğu konusunda değil.

Dr.Kempner Kuzey Carolina'daki Duke Hastanesi'ndeki fakülteye katılmak için Almanya'dan göç etti. O zamanlar, Başkan Franklin Delano Roosevelt de dahil olmak üzere birçok kişiye büyük zarar veren yüksek tansiyonun tedavisi yoktu. Dr.Kempner, bilimsel araştırmalarına dayanarak ilave katı ve sıvı yağlar ile tuz ve protein açısından son derece düşük bir diyet geliştirdi. Tadı ve lezzeti çok düşüktü.

Dr.Kempner, hastalarından elde ettiği sonuçları belgelemek ve daha sonra yayınlamak konusunda çok titiz davrandı. Sonuçlar, kalp hastalıkları başta olmak üzere yaşamı tehdit eden hastalıkların tersine çevrilmesinin şaşırtıcı örnekleriyle doluydu; Dr.Kempner'in çalışması, ünlü “Duke Pirinç Diyeti” olarak ünlendi.

Haberler hızlı yayıldı; binlerce insan oldukça etkili olan bu terapi için dünyanın dört bir yanından Duke'ye geldi. Shelley Winters, Buddy Hackett ve Lorne Greene gibi yıldızlar ünlü konuklardı. Bu süreçte Duke Üniversitesi Tıp Merkezi, ünlenmeye ve büyük bir tıp merkezi haline gelmeye başladı. Artık çok azı Duke Pirinç Diyetini reçete etse de hala Pirinç Diyeti Sağlık Programı (Rice Diet Healthcare Program) olarak varlığını sürdürüyor (https://www.ricehouse.org).

Lester Morrison ve Kalp Dostu Diyet

Kalp dostu diyet programının bilimsel temellerini atan ilk doktor Lester Morrison'dur. Bu dahiliye uzmanı, 1940'larda, tedavilerinin mümkün olmadığı bir zamanda, kalp hastalarına ve kalp krizinden kurtulanlara bakıyordu. Morrison, II’nci Dünya Savaşı'nın sona ermesinin ardından Norveç'ten gelen benzersiz bir raporu incelemişti. Savaşın stresinin Norveç gibi Nazi işgali altındaki ülkelerde kalp krizlerinde artışa yol açabileceği beklentisine rağmen, savaştan sonra yayınlanan veriler tam tersini gösteriyordu. Kalp krizi ve kalp hastalıklarından ölümlerin oranı savaş öncesine göre düşüş göstermişti.

Morrison, Almanların Norveç gibi ülkelerde yiyecek temini için çiftlik hayvanlarını ele geçirmesinin, nüfusu büyük ölçüde bitki bazlı kaynaklara yönlenmek zorunda bıraktığını varsaydı. Morrison, tereyağı, tam yağlı süt ürünleri, zeytin, fındık, avokado, yağlar, sakatat ve yumurta sarısı gibi yiyecekleri beslenme dışı bırakan kalp hastaları için diyet planı tasarladı.

Kalp koruyucu diyeti uygulayan hastalarını takip etti ve diyetlerini değiştirmeyen hastalarla karşılaştırdı. Sonuçları 1951'de saygın bir tıp dergisinde yayınlandı. Ölümlerde sekiz yılda %50'den fazla düşüş görüldü. Düşük Yağlı Diyet grubunda ise düşüş daha büyüktü. Morrison ve ufuk açıcı çalışmaları, gözlemlerini doğrulayan geleceğin öncülerine zemin hazırladı.

ABD'de Pritikin diyeti (IRC) programlarına sahip merkezler birçok bölgede faaliyetlerine devam etmektedir.

Nathan Pritikin ve Bitkisel Beslenmenin Modern Yüzü

Nathan Pritikin’in tıp tahsili yoktu; ama buna rağmen kalp hastalığı için diyet alanındaki en ilginç öncülerden biri oldu. Mirası yaşıyor ve çalışmaları sağlıklı bir yaşam sürülmesine yardımcı oluyor.

Çağdaş bilim, kalp hastalığının birincil nedeninin diyet değil stres olduğunu söylüyordu. Pritikin, II’nci Dünya Savaşı sırasında Avrupa'da kalp hastalığı ölümlerinde önemli bir azalma olduğunu gösteren belgelere dayanarak bu dogmayı sorgulamaya girişti.

Pritikin araştırmaları neticesinde bakliyat bakımından zengin, lif oranı yüksek ve yağ oranı düşük bitki bazlı bir diyet tasarladı ve bunu yürüyüşle birleştirdi. İlaç tedavisinin olmadığı bir dönemde kolesterolünü yaklaşık 200 puan düşürmeyi başardı; efor testi verileri yavaş yavaş normale döndü. Diyetin başkaları için işe yarayacağına ikna olduktan sonra kalp hastalığı, obezite, hipertansiyon ve yetişkin diyabeti olanlara danışmanlık yapmaya başladı ve çarpıcı iyileşme örnekleri gözlemledi.

Tıp camiasının ciddi direnişine rağmen, Pritikin verilerini özenle topladı ve tıbbi toplantılarda sundu. Ana akım akademik dünya onunla alay etti; ancak vaka örnekleri şaşırtıcıydı. Yazdığı “Pritikin Diyeti” kitabı uluslararası en çok satanlar arasına girdi ve tanındıkça süperstar statüsüne yükseldi. Santa Monica'da (Kaliforniya) Pritikin Merkezi'ni açtı. Bir ila üç hafta kalan konukların sonuçları hakkında veri kaydetmeye devam etti.

Pritikin Diyeti Nedir?

Pritikin diyeti kısaca düşük yağlı, yüksek lifli, ağırlıklı olarak bitkisel beslenmeye dayanan kalp sağlığı için diyet programı olarak tanımlanır, ancak diyet önerilerinde bazı hayvansal ürünler mevcuttur.

Pritikin'in kalp dostu diyeti üç bileşenden oluşur:

• Ye: Meyve, sebze, baklagil, tam tahıl, yağsız süt ürünleri

• Dikkat et: Rafine şeker, tuz, yağ

• Dur: Kırmızı et, işlenmiş et, doymuş yağlar

Kısıtlama olmaksızın teşvik edilen yiyecekler meyveler, sebzeler, kepekli tahıllar, nişastalı sebzeler, baklagiller, yağsız kalsiyum açısından zengin yiyecekler (yağsız süt ürünleri dahil), balık ve soya peyniri veya beyaz derisiz kümes hayvanları gibi yağsız proteinler.

Dikkatli yenecek yiyecekler veya yalnızca ara sıra küçük miktarlarda yenecek yiyecekler arasında yağlar, rafine tatlandırıcılar, tuz ve rafine tahıllar bulunur.

Tamamen kaçınılması gereken yiyecekler arasında doymuş yağ bakımından zengin yiyecekler, sakatatlar, işlenmiş etler, kolesterol açısından zengin yiyecekler (örneğin yumurta sarısı) ve kısmen hidrojenize (trans) bitkisel yağlar bulunur. Pritikin diyeti ile günde tüketilen kalorinin %75-80'inin karbonhidratlardan, %10-15'inin proteinden ve %10'dan azının yağdan alınması önerilir.

1980'lerde lösemiden ölmeden önce, öldükten sonra otopsi yapılmasını istediğini belirtti. Kalp damarları plaktan arınmış, esnek ve tertemizdi. Otopsi raporu, kalp hastalığının tersine çevrilmesi konusundaki görüşünü kanıtlamak için New England Tıp Dergisi'nde yayınlandı.

Pritikin kalp dostu diyet programı Medicare tarafından kardiyak olaylardan sonra sigorta kapsamına (geri ödeme için onaylandı) alındıktan sonra, Amerika Birleşik Devletleri'nde Pritikin IRC (yoğun kardiyak rehabilitasyon) programlarına sahip merkezler giderek yaygınlaştı.

Pritikin'in otopsi sonucu bize bitkisel kalp koruyucu diyetin (Kap dostu diyet), zorlu sağlık sorunları karşısında bile hayatımıza sağlık ve neşeli yıllar ekleyebileceğimizi öğretiyor.

Kalp sağlığı için diyet proğramlarına katkı veren birçok bilim insanı var. Hepsini burada anmak zor. Biz sadece üç bilim insanının çalışmaları paralelinde genel resmi çizmeye çalıştık. Bir sonraki yazıda da modern öncülerden bahsedeceğiz.

Faydalanılan Kaynaklar:

1. John Mackey, Alona Pulde, Matthew Lederman, (2017), The Whole Foods Diet: The Lifesaving Plan for Health and Longevity

2. Garth Davis, (2016), Proteinaholic: How Our Obsession with Meat Is Killing Us and What We Can Do About It

3. Joel Fuhrman, (2016), The End of Heart Disease

4. Joel K.Kahn, (2018), The Plant Based Solutin: America's Healthy Heart Doc's Plan to Power Your Health

5. John McDougall, (2016), The Healtiest Diet on The Planet

6. Natal Pritikin, (1979), Pritikin Program for Diet and Exercise

7.  Pritikin IRC Web Sayfası: https://pritikinicr.com