"Paranın Psikolojisi" Özeti

Paranın Psikolojisi, yatırım yaparken başarılı olmanın zeka ve bilgi ile değil, tutum ve davranışlarla ilgili olduğu ana teması çerçevesinde para ile ilişkimizi yalın bir dille anlatıyor. Bunu, mutluluğun beklentilerin makulleştirilmesinde ve hatta en aza indirilmesinde olduğunu savunan temel görüşünden yola çıkarak, kısa öykülerle yirmi bölümde yapıyor.

Her bir bölüm yazarın, paranın psikolojisinin en önemli yönleri olduğunu düşündüğü, çoğu kez de mantığa ve genel kanıya ters düşen olguları anlatıyor. Her bölüm ortak bir tema etrafında gelişiyor; ama her birinin konusu kendine özel ve birbirinden bağımsız okunabilir.

Kitapta para ve yatırımdan çok daha fazlası var; insanı anlatıyor.

Bölüm-1: Hiç Kimse Çılgın Değildir

-Herkes paraya geçmiş deneyimlerinin merceğinden bakar.

*Farklı gelir elde eden, farklı değerlere sahip, farklı ebeveynler tarafından yetiştirilen, farklı ekonomilerde doğan, farklı iş piyasalarını deneyimleyen ve şans seviyeleri farklı olan insanlar çok farklı dersler öğrenirler ve para konusunda farklı paradigmalara sahip olurlar. Bu nedenle size garip gelen kararlar başkaları için gayet normaldir. Kimse çılgın değildir.

*İnsanların parayla verdikleri her karar, o sırada sahip oldukları bilgileri alıp dünyanın işleyişi ile ilgili kendilerine özgü zihinsel modelin içine yerleştirmeleriyle gerekçelendirilir. İnsanların aldıkları her finansal karar, o anda onlara mantıklı görünür ve kafalarının içindeki, doldurmaları gereken kutucukları doldurur. Yaptıkları şey konusunda kendilerine bir hikaye anlatırlar ve o hikaye onlara özgü benzersiz deneyimleri ile biçimlenmiştir.

Bölüm-2: Şans ve Risk

-Hiçbir şey göründüğü kadar iyi veya kötü değildir.

*Bireysel çaba dışında başarıyı etkileyen iki faktör vardır: Şans ve risk. Dünya öylesine karmaşıktır ki; eylemleriniz (bireysel çabanız), ortaya çıkan sonuçlara yüzde yüz yansımaz.

*Bill Gates 1968 yılında lisede öğrenim görürken diğer milyonlarca öğrenciye göre rekabet avantajına sahipti; çünkü dünyada bilgisayar satın alacak parası ve öngörüsü olan liselerden birinde okuyordu.

*Neyin şans, neyin risk olduğunu belirlemek, parayı yönetirken karşılaştığınız en büyük problemlerden biridir. İnsanları yargılarken bütün başarıların çok çalışmaktan, bütün sefaletlerin tembellikten kaynaklandığı genellemesine kapılmayın. Öğrenirken belirli bireylere ve vaka çalışmalarına daha az, yaygın kalıplara ise daha çok odaklanın.

Bölüm-3: Asla Yetmez

-Zengin insanlar gözü kara davranıp her şeyi riske atar. Durmayı bilin.

*Servet için yanıp tutuşuyorsanız şunları unutmayın: 1. Hedeflerinize sadık kalmaz daha fazlasını isterseniz kaybeden olursunuz. 2. Sizden daha zenginler ile kendinizi kıyaslarsanız kontrolden çıkarsınız. 3. “Yeterli” demek sizi kaybetmekten ve pişmanlıktan korur. 4. Kazanç potansiyeli ne olursa olsun riske asla değmeyecek şeyler vardır; aile, itibar, özgürlük gibi. Onları korumanın en iyi yolu para ve psikoloji ilişkisini bilmek ve onlara zarar verecek risklere girmemektir.

Bölüm-4: Birleşiklenmenin (Bileşik Getirinin) Gücünü Doğru Kavrayamamak

-En iyi yatırım stratejisi “kapa çeneni-bekle”.

*Küçük değişiklikler büyük sonuçlara yol açabilir, buna bileşik faiz denir. Bileşik faizin sırrı zamandır çünkü ne kadar erken başlarsanız, sonuçları o kadar çabuk görürsünüz.

*Warren Buffett'ın serveti çocukluğundan beri sabırlı ve iyi bir yatırımcı olmasından kaynaklanıyor. Net değeri 84,5 milyar dolar olan varlığının 81,5 milyar doları 65’inci doğum gününden sonra gelmiştir.

*İyi yatırım, sebatla sürdüreceğiniz, çok uzun süre boyunca tekrarlanabilecek oldukça iyi getiriler elde etme meselesidir. Birleşik getiri, uzun vadede coşar.

Bölüm-5: Varlıklı Olmak mı? Varlıklı Kalmak mı?

-İyi yatırım, iyi kararlar almaya bağlı değildir. İşleri sürekli berbat etmemektir.

*Varlıklı kalmanın tek yolu var: Bir miktar tutumluluk ile bir miktar paranoyanın bileşiminden oluşan kıvamında bir karışım. Parayı elde tutmak, elde etmekten daha zordur.

*Ayakta kalmak için üç kural: 1. Büyük getiriler istemektense varlığınızı uzun dönemde korumayı seçin; zaten uzun dönemde bileşik getiri her zaman kazandırır. 2. Planlama önemlidir; ama hiçbir faaliyet planlandığı gibi gitmez: Güvenlik marjı bırakın. 3. Kayıplarla beraber uzun vadede büyüyeceğinizi bilin.  İyi zamanları kötü (paranoyalı) zamanların sonu olarak görün.

Bölüm-6: Yazı Geldi, Siz Kazandınız

-Zamanın yarısında yanılsanız bile servet oluşturabilirsiniz.

*Bu işin basit matematiği, bazı projelerin sonuç vermesi, bazılarının ise vermemesi. İkisini de zorlamak için bir neden yok. Bir sonrakine geçersiniz, olur biter (Brad Pitt)

*Halka açık şirketlerin çoğu işe yaramaz.; küçük bir kısmı iş yapar ve içlerinden bir avuç şirket hissesi, piyasa getirisinin çoğunluğunu oluşturan olağanüstü kazananlar haline gelir.

*Yatırımcı dehası “Etrafındaki herkes aklını kaybederken ortalama şeyler yapabilen kişi” olarak tanımlanabilir. Para ve psikoloji etkileşiminin farkında olmak fark yaratır.

Bölüm-7: Özgürlük

-Zamanınızı kontrol etmek, paranın ödediği en yüksek kar payıdır.

*Her sabah uyanıp “İstediğim zaman, istediğim kişiyle, istediğim sürece, istediğimi yapabilirim" diyebilmek zenginliğin ve mutluluğun en yüksek halidir. Bu hayatın kontrolünün sizin elinizde olduğunu hissetmenizi sağlar.

*Mutluluk, daha pahalı şeyler satın almak için daha çok çalışmakla ilgili değildir. Mutluluk, arkadaşlıklar ve sevdiklerinizle kaliteli zaman geçirmektir.

Bölüm-8: Araba Paradoksundaki Adam

-Hiç kimse sahip olduklarınızdan sizin kadar etkilenmez.

*Lüks arabaları süren insanları asla fark etmezsiniz. Kendinizi önemli ve beğenilir hissetmek için pahalı bir araba istersiniz, ancak yalnızca arabayı önemsersiniz, sahibini değil. Başka bir deyişle, önemli olan arabadır; sürücü koltuğundaki kişiyi önemli ve hayranlık uyandıran biri olarak görmezsiniz.

*İnsanlar genelde, zenginliğin başkalarına “beğenme ve hayranlık duyma” sinyali vermesini isteme eğilimindedirler.

*Alçakgönüllülük, nezaket ve empati, lüks şeylerin asla veremeyeceği kadar saygınlık getirir.

Bölüm-9: Servet, Sizin Görmediklerinizdir

-İnsanlara ne kadar çok paranız olduğunu göstermek için para harcamak, paranızı azaltmanın en hızlı yoludur.

*Zenginliği gördüklerimize göre yargılama eğilimindeyiz; ama servet bizim görmediklerimizdir. Varlık saklıdır, harcanmamış gelirdir.

*Dünya hem alçakgönüllü görünüp varlıklı olan hem de iflasın kıyısında yaşadığı halde zengin görünen insanlarla doludur.

Bölüm-10: Para Biriktirin

-Finansta tam kontrol sağlayabileceğiniz tek faktör, birikim miktarınızı belirlemek ve düzenli tasarruf alışkanlığını istikrarlı bir şekilde sürdürmektir.

*Üç çeşit insan vardır: Birikim yapanlar, birikim yapabileceğini düşünmeyenler ve birikim yapmaları gerektiğini düşünmeyenler.

*Varlık inşa etmenin gelirinizle veya yatırım getirilerinizle çok az ilgisi vardır; daha fazla tasarruf oranınızla ilgilidir.

*Sadece tasarruf etmek için tasarruf etmelisiniz. Bu size korkunç bir sürprize karşı hedge yapma imkanı verir, esneklik sunar, atılım yapma imkanı verir. Esnekliğiniz önünüze çıkan beklenmedik ve aklınıza gelmeyen fırsatları iyi bir şekilde değerlendirmenizi sağlar.

Bölüm-11: Makul> Rasyonel

-Çoğunlukla makul olmak, rasyonel olmaya çalışmaktan daha iyi sonuç verir.

*Finansal kararlar alırken soğukkanlı olmayı hedeflemeyin. Sadece oldukça makul olmayı hedefleyin. Makul olmak daha gerçekçidir ve uzun vadede buna bağlı kalma şansınız daha yüksektir, bu da parayı yönetirken en önemli olan şeydir.  Sevdiğin şeyi yap.

Bölüm-12: Sürpriz!

-Daha önce hiç olmamış şeyler, her zaman olur.

*Parayla bağlantılı her şeyin en önemli itici gücü, insanların kendilerine anlattıkları hikayeler ile mal ve hizmetlere yönelik tercihlerdir. Bunlarda kültürle ve kuşaklarla birlikte değişirler. Geçmiş performans gelecekteki sonuçların göstergesi değildir; dünya değişir.

*Sürprizlerden alınacak doğru ders, dünyanın sürprizler yaptığıdır.

Bölüm-13: Hataya Yer Bırakma

-Her planın en önemli kısmı, planın planlandığı şekilde gitmeyeceğini planlamaktır.

*Gelecekteki getirilerinizi tahmin ederken hataya yer bırakın. Planınızın plana göre gitmeyeceğini bilmelisiniz.

*Güvenlik marjı ile yatırım yapmalısınız. Örneğin, yüzde 50 ile yatırım yaparken yüzde 50 nakitte kalıp, yeni fırsatları kovalamak; yatırım için belirlediğiniz hisse senedine değerinin yüzde 25 altında girmek gibi.

*Sizi mahvedebilecek bir riske asla girmeyin.

*Yatırımcıların hata payını düşündükleri birkaç belli nokta vardır: 1. Volatilite (Yatırımlar %30 değer kaybettiğinde finansal ve psikolojik durumunuz nasıl olacak?); 2. Emeklilik için birikim yapmak (Gelecekteki getirileri tahmin ederken hataya yer bırakın). Mutluluğa ulaşmanın en iyi yolu hedefi düşük tutmaktır (Charlie Munger).

Bölüm-14: Değişeceksiniz

-Uzun vadeli planlama göründüğünden daha zordur, çünkü insanların amaçları ve arzuları zamanla değişir.

*Bir hedefi hayal etmek kolay ve eğlencelidir. Fakat bir hedefi, rekabetçi arayışlarla gerçekçi yaşam stresleri bağlamında hayal etmek tamamen farklı bir şeydir. Uzun vadeli kararlar alırken, fikrinizi değiştirmenin gerçekliğini kabul etmeyi unutmamalısınız.

*Gelecekte ne kadar değişebileceğimizi hafife alırız. Bu değişim uzun vadeli bir planı etkiler. Bu akılda tutulması gereken bir şey, çünkü Charlie Munger'a göre, "bileşik faizin ilk kuralı, faizi asla gereksiz yere kesmemektir." Fakat hayattan beklentilerimiz değiştiğinde uzun vadeli planlar kesintiye uğrayabilir. Warren Buffett’ın bu kadar başarılı olmasının nedeni on yıllardır aynı şeyi yapmaya devam etmesidir; birleşik getirinin gücünü kullanmasıdır. Dayanıklılık kilit önem taşır.

Bölüm-15: Hiçbir Şey Bedava Değildir

-Her şeyin bir fiyatı vardır, ancak tüm fiyatlar etiketlerde yazılı değildir.

*Önce fiyatı bulmalı, sonra ödemelisiniz. Ödediğiniz ücrete değip değmediği, siz onu ödedikten 

sonra açıklık kazanır.

*Piyasa oynaklığını para cezası yerine bir ücret olarak düşünmek, kazanç yatırımının sizin lehinize çalışması için yeterince uzun süre kalmanızı sağlayan zihniyet türünü geliştirmenin önemli bir parçasıdır.

Bölüm-16: Sen ve Ben

-Sizden farklı bir oyun oynayan insanlardan finansal ipuçları almaktan kaçının.

*Bugün Google hissesine ne kadar ödemelisiniz? Yanıt “sizin” kim olduğunuza bağlıdır. Birine saçma gelen bir fiyat diğerine mantıklı gelebilir.

*Balonlar, kısa vadeli getirilerdeki ivmenin piyasadaki yatırımcı yapısını, çoğunlukla uzun vadeliden, çoğunlukla kısa vadeliye yöneltmeye yetecek kadar parayı çektiğinde oluşur.

Bölüm-17: Kötümserliğin Baştan Çıkarıcılığı

-İyimserlik kulağa satış konuşması gibi gelir. Kötümserlik ise size uzanmış yardım eli gibidir.

*Birçok insan karamsarlığa kapılır. Karamsarlık, iyimserlikten daha yaygındır ve kulağa daha akıllıca gelir. İyimserlik, yol boyunca sorunlar olsa bile, olasılıkların sizin lehinize olduğu fikrine dayanır. Öte yandan karamsarlık, iyimserlikten daha akıllıca ve daha olası gelir.

*Gerçek finansal iyimserlik, işlerin kötü olmasını beklemek ve olmadığında şaşırmaktır.

*Ekonomide sarsılmaz bir yasa vardır: Aşırı derecede iyi ve aşırı derecede kötü koşullar nadiren uzun süre aynı kalır; çünkü arz ve talep, öngörülmesi zor bazı şekillerde uyum sağlar.

Bölüm-18: Her Şeye İnandığınızda

-Hikayeler istatistiklerden daha güçlüdür.

*Kendi paranızı yönetirken hikaye güdümlü bir dünya hakkında bilinmesi gereken iki şey:

  Birincisi; bir şeyin gerçek olmasını ne kadar isterseniz, o şeyin gerçek olma olasılığını abartan bir hikayeye inanma olasılığınız o kadar artar. Doğru olmasını istediğiniz şey ile kabul edilebilir bir sonuç elde etmeniz için doğru olması gerekenler arasındaki aralığı ne kadar geniş tutarsanız, kendinizi çekici bir finansal kurgunun kurbanı olmaktan o kadar koruyorsunuz demektir.

  İkincisi; herkesin dünyaya bakışı biraz eksiktir. Fakat o boşlukları doldurmak için eksiksiz bir anlatı oluştururuz. Kabullerimizin doğru olduğunu düşünürüz. Kabullerimizde yanlışlıklar yapabileceğimiz düşünüp diğer ihtimalleri de dikkate almayı öğrenmeliyiz.

*Bir girişimin alacağı sonuç, kendi çabaları kadar rakiplerinin başarılarına ve piyasadaki değişimlere de bağlıdır.

Bölüm-19: Şimdi Her Şeyi Toparlayalım

*İşler yolunda giderken alçakgönüllü, ters gittiğinde ise merhametli ve affedici olmak için elinizden geleni yapın.

*Yatırım sabır ve alçakgönüllülük gerektirir.

*Daha düşük ego daha çok servet. Zenginlik, gelecekte daha fazla seçeneğe sahip olmak için bugün satın alabileceğinizi baskılamakla yaratılır.

*Paranızı geceleri iyi uyumanızı sağlayacak şekilde yönetin. (Paranın psikoloji ile ilişkisinin bilincinde olun)

*Bir yatırımcı olarak daha iyisini başarmak istiyorsanız, yapabileceğiniz en güçlü şey zaman ufkunuzu genişletmektir.

*Birçok şeyin ters gitmesini sorun etmeyin. Zamanın yarısında yanılabilir, buna rağmen bir servet kazanabilirsiniz.

*Parayı zamanınız üzerinde kontrol geliştirmek için kullanın.

*Sempatik olun, gösterişe rağbet etmeyin.

*Tasarruf edin. Siz sadece tasarruf etmeye bakın.

*Başarının maliyetini tanımlayın, ödemeye hazır olun.

*Hata payı ilkesine saygı gösterin. Uzun vadede dayanıklılık birleşik getiriyi sihirli kılar.

*Finans konusunda uç kararlar almaktan kaçının. Kararlarınız zamanla ne kadar uçlara kayarsa o kadar pişman olursunuz.

*Riski sevin, çünkü zamanla karşılığını verir. Ancak yıkıcı risklere karşı uyanık olun.

*Fikir kargaşasına ve farklı görüşlere saygı gösterin. Finans alanında tek bir doğru cevap yoktur, sadece sizin için işe yarayan cevap doğrudur.

Bölüm-20: İtiraflar

Bu bölümde Morgan Housel’in ailesinin tasarrufa ve yatırıma bakışı anlatılmaktadır. Beş madde de ailenin tasarrufa bakışı:

1. Finansal hedefleri, daima bağımsız olmak. Bağımsızlık elde etmeyi, beklentileri kontrol altında tutmak ve imkanların altında bir yaşam sürebilmekle ilgili bir konu olarak görüyorlar.

2. Uzun vadeli yatırımlarla, birleşik getirinin nimetlerinden faydalanıyorlar. Uzun vadeli hedefleri yerinden oynatmıyorlar.

3. Psikolojik olarak makul ve mantıklı olanı yapıyorlar. Kredilerin çok ucuz olduğu bir zamanda danışmanların tavsiyelerinin hilafına evlerini peşin aldılar. Rasyonel olma yerine kendileri için psikolojik açıdan iyi olanı yaptılar. Bu şekilde yatırım yaparak, taksitlerden kurtuldular ve kendilerini daha bağımsız hissettiler.

4. Varlıklarının yüzde 20’sini nakitte tutuyorlar. Danışmanlarının söylediğine göre bu da rasyonel değil. Ama onlar nakit varlığı bağımsızlıklarının oksijeni olarak görüyorlar.

5. Birikimi, umulmadık darbelere hazırlıklı olmak ve sadece birikim yapmak için yapıyorlar. Ayrıca gereksiz yere birleşik getiriye ara verip, kesintiye uğratmaktan kaçınıyorlar.

Üç maddede ailenin yatırıma bakışı:

1. Her ay maaşın harcamalardan sonra kalan bölümünü borsada endeks fonlarına yatırıyorlar. Yatırıma gösterilen çaba ile yatırım sonuçları arasında çok az korelasyon olduğuna inanıyorlar.

2. Basit yatırım stratejileri tercih ediyorlar. Stratejileri; yüksek tasarruf oranına, sabır ve küresel ekonominin önümüzdeki birkaç on yıl içinde değer yaratacağına dair iyimserliğine dayanıyor. Doğru sektörü seçmek veya ekonomik durgunluk dönemlerinde hisse yatırımı yapmak gibi tercihlere dayanmıyor.

3. Yatırım yönünden geceleri rahat şekilde uyumak için yapılması gereken ne ise onu yapıyorlar.

Özet olarak Housel'e göre, mantıklı kararlar almanın önündeki en büyük engel, para ile olan karmaşık duygusal bağımızdır.

Finansal hedeflere ulaşmak için gösterişten uzak durmayı, tasarrufu, sabrı ve uzun vadeli düşünmeyi birer ilke haline getirmeliyiz. Şans ve riskin önemini kabul ederek, geleceğin belirsizliklerine karşı her zaman bir "hata payı" bırakmalıyız.

En büyük zenginliğin, lüks eşyalarda ve abartılı yaşamda değil, paranın getirdiği zamansal özgürlük ve esneklikte olduğunu unutmamalıyız.

Sonuç olarak, finansal başarı, ne kadar kazandığımızdan ziyade, ne kadar biriktirdiğimiz ve bu birikimle hayatımızı ne kadar kontrol edebildiğimizle ilgilidir.